1.
Bu yazıda, modern psikolojinin bir bilim olarak inşa edildiği süreç ve sonrasında şekillenen tartışmaları Türkiye’deki tecrübesine odaklanarak değerlendirmek amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda psikolojinin tarihsel ve güncel tecrübesi, bilim ve kültür ilişkisi bağlamında ele alınacaktır. Dolayısıyla bu inceleme, psikolojinin alt alanlarına ilişkin ayrıntılı bir değerlendirme veya muhtelif uygulamaların işlevsel olup olmadığına dönük bir tartışmadan ziyade, bilim–kültür ilişkisi ekseninde psikoloji teorisine dönük bir çaba olarak okunmalıdır.
İfade edilen amaç doğrultusunda yazıda işleneceği şekliyle bilim–kültür ilişkisinin kapsamını belirginleştirmekte fayda var. Bilim–kültür ilişkisi söz konusu olduğunda kültürün, insanların gündelik hayattaki pratiklerine ve bu pratikler neticesinde oraya çıkan durumlara karşılık gelen genel tanımının ötesine geçmek gerekmektedir. Zira kültür, bilimlerin nesnelerinin tayin edilmesinden inşasına, bu bilgilere ilişkin bilginin nasıl elde edileceğine, bu süreçteki ahlâkî düzenin hangi ilkelere göre ve nasıl kurulacağına varıncaya kadar maddî unsurları aşan ve bilim yapmanın imkânını tayin eden bir mahiyeti haizdir. Kültürün, maddî koşulları ve pratikleri aşan bu kapsamı, özellikle sosyal bilimlerde teori ve pratiği tayin eden önemli bir mesele olarak tartışılmaktadır.
Kültürün ifade edilen kapsamından hareketle konumuza doğru yol alırken, mütefekkir sosyal psikolog Erol Güngör’ün aşağıdaki tarifi bizi bilim–kültür ilişkisi ekseninde psikolojiye daha da yakınlaştırmaktadır:
Bir cemiyetin kültürü, bir arada yaşayan insanların hayatın muhtelif problemlerine karşı denedikleri çözüm yollarından meydana gelmiştir. Sosyal ilimlerde kültürden bahsedilirken bu müşahhas alet ve usullerden ziyade onların arkasında mevcut olan manevî unsurlar (inançlar, norm ve kıymet sistemleri) anlaşılır. Çeşitli cemiyetleri ayrıştıran şey ise bu alet ve vasıtaların gerisindeki zihniyet veya manevî kıymetler bütünüdür.1