Bu yazı, esas itibarıyla şer’î hükmün mahiyetine işaret ederek bugünkü anlamda yasa fikri ile aralarında benzerlik olup olmadığını ve klasik dönemde anlam ve işlevini bugün devam ettirip ettirmediğini sorgulamak amacıyla kaleme alınmıştır. Bu amaçla şer’î hükmün, tarihsel tecrübede yani fıkhın genel olarak hayatı, özel olarak hukukî hayatı düzenlediği dönemlerdeki işlevi, daha açık söylenirse o dönemde hangi teorik çerçevede bir norm yahut yasa işlevi gördüğü, özellikle şer’î hükmün tanımından ve bu tanımın açık veya örtük imalarından hareketle ortaya konulacak ve aynı işlevin fıkhın işaret edilen merkezî önemini kaybettiği modern dönemde söz konusu edilmesinin imkânı tartışılacaktır.
Şer’î Hükmün Tanımı
Hüküm genel olarak bir şey hakkında doğrulanabilir–yanlışlanabilir bir yargıda bulunmaktır. Bir hükmün “şer’î” olarak nitelendirilmesinin anlam ve amacı değişik şekillerde açıklanmaktadır. Yerine göre, bir amacı, onu aklî ve lugavî hükümden ayırarak özellikle davranışların hükümlerine özgülemek olsa da esas amacı, o hükmün şer’e dayandığını diğer bir ifadeyle, Şâri’in iradesini yansıttığını belirtmektir. Bu bakımdan şer’î hüküm, genel olarak eş–Şer’den istifadeyle elde edilen hüküm olarak tavsif edilir ve farklı temel kabullere bağlı olarak çeşitli şekillerde tanımlanır.
Daha çok Eş’ârî usûlcüler arasında yaygın olan tanımlardan biri, “Şâri’in, mükelleflerin fiillerine –iktiza veya tahyîr belirtmek üzere– ilişen hitabı” şeklindedir.