Ve–iz ehaze rabbuke min benî âdeme min zuhûrihim zurriyyetehum ve–eşhedehum ‘alâ enfusihim elestu birabbikum kâlû belâ şehidnâ en tekûlû yevme’l–kiyâmeti innâ kunnâ ‘an hâzâ gâfilîn.
[Hani Rabbin (ezelde) Âdemoğullarının sulplerinden zürriyetlerini almış, onları kendilerine karşı şahit tutarak, “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” demişti. Onlar da, “Evet, şahit olduk (ki Rabbimizsin)” demişlerdi. Böyle yapmamız kıyamet günü, “Biz bundan habersizdik” dememeniz içindir.]
—A’râf, 7: 172.
Der Sinn der Welt muss ausserhalb ihrer liegen. ln der Welt ist alles wie es ist und geschieht alles wie es geschieht; es gibt i n ihr keinen Wert—und wenn es ihn gäbe, so hätte er keinen Wert.
[Dünyanın anlamı, dışında yatsa gerek. Dünyanın içinde her şey nasılsa öyledir, her şey nasıl olup–bitiyorsa öyle olup–biter; i ç i n d e hiçbir değer yoktur—olsaydı bile, hiçbir değer taşımazdı.]
—L. Wittgenstein, Tractatus Logico–Philosophicus, trc. O. Aruoba, 6.41.
Lalande’ın Teknik ve Eleştirel Felsefe Sözlüğü’nde ahlâkın (morale) bir ilk tanımı şöyle veriliyor: “Bir dönemde veya bir insan grubu [bir toplum] tarafından kabul edilmiş davranış kuralları bütünü”1. Durkheim, Toplumsal İşbölümü’nde2 bir bakıma açımlıyor bu tanımı: “Her halkın [toplumun] içinde yaşadığı koşullar tarafından belirlenen kendi ahlâkı vardır.” Şu hâlde, toplumu düzenleyen ve toplumun yaşam koşullarından doğmuş olan davranış kuralları manzumesine “ahlâk” deniyor bu dar ve darlık veren tanıma göre. Öyle diyoruz, çünkü ahlâk, burada toplumsal düzleme içkin ve onu berkitici olarak ele alınıyor enikonu; burada işbu düzlemi temellendirip ona esin veren yani onu önceleyen ve aşan bir kaynak varsayılmıyor hiçbir şekilde. Başka bir ifadeyle ahlâk, son tahlilde topluma indirgenerek açıklanıyor ve toplum da esasen her şeyin kendisinde temellendiği “ötesinde hiçbir şeyin var olmadığı bütünlüklü bir küme” olarak telakki ediliyor Durkheimcı tasavvur uyarınca.