Vesilecilik ve İnsan Özgürlüğü
Bektâşî sık sık “Her şey Allah’tan, her şey Allah’tan” diye mırıldanarak dolaşır dururmuş. Bektâşî yine böyle mırıldanarak dolaşmakta iken bir genç muziplik olsun diye sessizce yaklaşarak Bektâşî’nin ensesine okkalı bir şaplak atmış. Canı fena halde yanan Bektâşî’nin kızgınca dönüp kendisine ters ters baktığını görünce; “Ne öyle bakıyorsun baba erenler” demiş genç, “Hani her şey Allah’tandı?”, […]
Varoluşçu Özgürlük Fikrinin Eleştirisi
Kökleri 19. yüzyılda olmakla birlikte, bilhassa 20. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran varoluşçuluk, varlık karşısında oluşa, öz karşısında varoluşa, akıl ve düzen karşısında ise irrasyonel yönleriyle tebarüz eden yaşam ve hatta kaosa vurguyla ön plana çıkan bir düşünme ve eyleme pratiğine karşılık gelmektedir. Kierkegaard’ın, “Bilgi ile uğraşmaktan var olmayı unuttuk”, “Var olan birey kendine dönüşendir…” […]
Kend’öz’ün Geleceğe Yönelik Bir Eylemi Olarak Özgürlük
İnsanın özgürlük gibi kavramları kendine konu kılması kızgın bir demiri, sırf merak için eline alıp tutmasına benzer. Kızgın demiri kişi, ne kadar dayanıklı olursa olsun uzun bir süre elinde tutamazsa da bizatihi o an bir deneyim olarak önemlidir. Çünkü özgürlük gibi kavramlar, istidlâlî bir anlatı içinde açıklanmaya ve âşikâr kılınmaya çalışılsa da yine de bir […]
Keyif Bozucu Bir Özgürlük Yazısı
Özgür irade konusunu müzakere etmeye başladığımızda, kaçınılmaz bir şekilde onun varlığıyla ilgili bir soru gündeme gelir. Çünkü insan iradesini yönlendirme kabiliyetine sahip daha yukarı ya da aşağı etkenlerin varlığı söz konusu edildiğinde, insanın özgür iradesini ispat daima temel bir mesele haline dönüşür. İslam düşüncesi açısından bakıldığında, yaratan ve her şeyi bilen bir Tanrı’nın varlığı karşısında […]
Özgürlük Üzerine
Özgürlük kavramı, pratik aklın zorunluklu bir yasasıyla gerçekliği kanıtlandığı kadarıyla, şimdi saf aklın —hatta teorik aklın— sisteminde bütün yapının kilit taşını meydana getirir; sırf ideler olarak teorik akılda desteksiz kalan bütün öbür kavramlar (Tanrı ve ölümsüzlük kavramları) da, şimdi özgürlük kavramına bağlanır, onunla birlikte ve onun aracılığıyla dayanak bulur, nesnel gerçeklik kazanır, yani bunların olanaklılığı […]
İnsan Olmayı Hatırlamanın Estetiği: Özgürlük
I “Hafızayı beşer nisyan ile maluldür” derler. Bu söz, gerçek anlamına hafıza kavramı üzerine yapılacak tefekkürle kavuşur. Unutmak bir taraftan eksiklik iken diğer taraftan insan olmanın delilidir. Aynı şeyi hatırlamak içinde söyleyebiliriz. Platon’un düşüncesine başvurarak ifade edecek olursak, unutmak ve hatırlamak bir çeşit pharmakondur. İnsanı iyileştirir ama her iyileşmenin bedeli olduğunu düşünecek olursak aynı zamanda […]
el–Cebr ve’l–kader: Râzî’nin Somun Ekmekleri
Fahreddin er–Râzî’nin (ö. 606/1210) el–Metâlibü’l–âliye’si İslam metafiziğinin hasılasıdır. el–Metâlib mantık, varlığın hükümleri, Allah’ın varlığının ispatı ve sıfatları yanında, zaman–mekan, heyula–suret, kıdem–hudus, nübüvvet, nefs gibi konuları birer cilt genişliğinde ele alır. Eserin elimizdeki son cildi ise el–Cebr ve’l–kader adını taşır ve insanın özgürlüğü problemine odaklanır. Son cilt üç bölüm olarak planlanmıştır. Birinci bölüm fiillerin yaratılması, ikinci […]
Genetik, Epigenetik, Sinirbilim ve Özgür İrade: Belirlenim Sarmalını Delen Erke
Özgür irade, felsefenin kök sorunlarından biri olma özelliğini bir an olsun kaybetmemiştir. Zira insana, doğasına, davranışına, ahlâkına, meydana getirdiği toplumsallığa, kurduğu şehre, var ettiği devlete, inşa ettiği medeniyete ondan daha fazla kaynaklık eden kavramlar azdır. Lakin en dipteki insânî meselelerden olmasına rağmen üzerindeki belirsizlik bulutu da o denli kalındır hâlâ. Bilim de el atmışken son […]
John Stuart Mill ve Hürriyet Düşüncesi Üzerine
Belki de insanın doğasını keşfetmekle başladı her şey… Modern düşünce ekseninde insanın özneye ve bireye dönüşmesi, aşkın olanın içkin olanda temsili, yeni birey veya insanın varlığın merkezi haline gelmesi, özgürlük, irade, zorunluluk tartışmalarına başka açılımlar getirdi. Gittikçe Tanrı’dan, Kilise’den özgürleşen insanlar, devletin ve burjuvanın ve her ikisinin temellendirdiği bilim ve sanatın tutsağı olurken, Michelet’in Tanrı’dan […]
Görüntüde Özgürlük
Fotoğraf makineleri, gerçekliği, ileri bir sanayi toplumunun işleyişi açısından temel öneme sahip iki şekilde tanımlarlar: (kitleler için) bir seyirlik malzemesi olarak, (egemenler için) bir denetim aracı olarak. Görüntü üretimi, ayrıca bir egemen ideoloji sağlar. Toplumsal değişimin yerini görüntülerdeki değişim alır. Görüntülerle malları çoğul biçimde tüketme özgürlüğü özgürlüğün kendisiyle eşitlenir. Özgürce siyasal seçimin serbestçe ekonomik tüketimle […]