Amelin Tahakkuk Yollarından Biri Olarak Terk
İnsanların yapıp ettikleri neticesinde mahkeme huzurunda yargılandıklarına dâir haberler esnasında kulağımıza şu gibi ifadeler çarpar: “A şahsı, falan işi yapmadığı için suçlu bulundu”, “B şahsı falanca konudaki kusur ve ihmalinden ötürü hapis cezasına çarptırıldı.” Bu gibi cümleler, insanların hukuk karşısında sadece yaptıklarından değil, yapmadıklarından ötürü de sorumlu tutulduklarını gösterir. Bir sınavı geçmek, bir mevkie gelmek […]
Fıkıh Perspektifinden Amel ve Fiil Kavramları
İnsanın eylemleri çeşitli açılardan farklı ilimlerin konusudur. Fıkıh ilminin konusu, şer’î hükümler açısından mükelleflerin amelleridir. İslâm kültüründe insanın eylemlerini ifade etmek üzere genellikle “amel”in yanı sıra “fiil” kelimesi de kullanılmıştır. Bu iki terim, kimi zaman eş anlamlı olarak kabul edilmekle birlikte, kimi zaman da iradeye dayalı olarak yapılmış olma kriteri dikkate alınarak aralarında bir anlam […]
Aion ve Khronos Zamanlarında Amel Etmek ya da Mu’tezile’de Eylem Teorileri
“Önce iyi düşün, sonra yap!” öğüdünü sık duyarız. Toplumsal makbuliyeti yüksek olan bu öğütteki niyet ve amel arasındaki kronolojik ardışıklığın maliyeti yüksek olabiliyor. Bunun maliyeti; hedeflerin ertelenmesi, işlerin hep niyet düzleminde kalması ve eylemin hep ötelere ertelenmesinden ibaret değildir. Bunun en ağır sonucu, “düşün!” emrinin eylem ötelendikçe ondan özgünlükleri ve bireysellikleri aşındırması ve onu toplumsal […]
Kelâmî Açıdan Fâil Oluşun Ontolojik Temelleri
İnsana nispet edilen fiil ya da eylemlerin doğasına yönelik tartışmalar, İslâm düşüncesinde ortaya çıkan ilk kelâmî tartışmalardan biri olma özelliği taşır. Öyle ki kelâm ilminin insanın sorumluluk gerektiren eylemlerini açıklama çabası sonucunda doğduğu söylenebilir. Hz. Peygamber’in vefatı sonrasında imamet sorunu ekseninde gerçekleşen siyasî ve içtimaî karışıklıklar, Müslümanlar arasında iç savaşların meydana gelmesiyle sonuçlandı. Bu savaşlarda […]
Kalbin Amelleri: Tasavvufun Bir “Gönül İşi” Olması Ne Demektir?
Amellere ilişkin Kur’ân–ı Kerim’de ve hadis–i şeriflerde göze çarpan ayrımlar, genellikle amel–i sâlih/hasene ve amel–i sû’/seyyie (kötü amel) türlerinden bahsederken dinî ilimlerin gelişim sürecindeki temel tartışmalar, naslarda yer alan ifadelerin yeniden yorumlanmasının önünü açmış; bu sayede insan amellerine dâir geniş bir dağarcık teşekkül etmiştir. Bu bakımdan dinî düşünce geleneğinde amel türlerine dair çok sayıda tasnif […]
Özgür Eylemin Gerçek Yolu
Fiil, varoluşun en açık tezahürüdür. Bu nedenle varlık, gerçeklik ve tamlık hep fiille ilişkilendirilir. Bir fiile yöneldiğinizde, eksikliğini çektiğiniz bir durumu elde etme ve bu yolla tamamlanma yoluna girmiş; fiil öncesinde mevcut olmayan bir anlamı gerçekleştirmiş olursunuz. Gerçekleşme ve tamamlanma, fiille ortaya çıkar. Şayet fiil bir başlangıç ve sonu bulunmayacak şekilde sürekli ise orada artık […]
İslam’da Amel Kavrayışının Tahakkuku Olarak Bilimler Geleneği ve Sorunları
Dünya tarihinde etkili olmuş her büyük medeniyette hem önceki medeniyetlerde geliştirilip sistemli hale getirilmiş düşünce ve uygulama alanlarına katkılar görülür hem de önceki medeniyetlerde bulunmayan veya fark edilmiş olsa bile ilk kez o medeniyette sistemli hale gelen düşünce ve uygulamalar görülür. Bunlardan ilk gruba Harezmî’nin cebirdeki, Fârâbî ve İbn Sînâ’nın mantıktaki katkıları örnek verilebilir. Hatta […]
İnsandan Gayrı Bir Varlık Zimmet Ehli Olabilir mi?
Gramatik olarak hemen her şeye fiil yüklenebilir. Ama dilbilimsel açıdan bunun yapılabilmesi öznede anılanı fâil kılmaz. Burada fâil olmak ile kasıt fiil üzerinden varlığa gelenin asıl sebebi olabilmektir. Benim kolumu kaldırmam bir fiildir ve bu fiili kendim amaçladıysam bu eylem itibarıyla fâil olmamdan söz edebilirim. Bir sinir sıkışması sonucu kolumu istemsiz biçimde kaldırmışsam fâil olmamdan […]
Açık Oturum: Amel
Görgün: Bismillahirrahmanirrahim. Bugün Teklif dergimizin yeni sayısının açık oturumu için bir araya geldik. Mevzumuz; fiil, buna amel de diyebiliriz, eylem de diyebiliriz, davranış da diyebiliriz; farklı farklı isimlendirmeler yapabiliriz… Her birisinin nüansları olsa da her halükârda hepsini biz fiille ifade edebiliriz. Fiil kavramı, bizi özellikle ilgilendiriyor çünkü içinde yaşadığımız dünya bizim muntazam ve mürettep fiillerimizden […]
Varlığa Tutunma ve Öte Duyuşu Olarak Eylem
Hiç şüphesiz aralarında mefhûm ve mısdâk açısından nisbî bazı farklar olsa da fiil, amel, edim, aksiyon (action), —bizim bu yazıdaki tercihimizle— eylem, bir etkinliği, dolayısıyla bir hareketi imler; her hareket de bir hareket edeni; hatta ettireniì Çünkü ne yerde ve ne zamanda bir fiil varsa bir fâil; bir amel varsa bir âmil, bir edim varsa […]