Doğa Yasaları ve Açıklama
Bilimin amaçlarından biri, doğada karşımıza çıkan olguları ya da fenomenleri açıklamaktır. Bilimsel açıklama, bir olay/fenomeni anlaşılır kılmak için bilimsel bir olguya ya da teoriye yapılan atıftır. Bilimsel açıklamanın ne olduğu bilim felsefesindeki en önemli tartışmalardan biridir. Kabaca bilimsel açıklama ile ilgili yaklaşımları üç başlıkta tasnif etmek mümkündür. Birinci yaklaşımlar grubu, bilimsel açıklamanın doğa yasaları veya […]
Zorunluluk ve Özgürlük Arasında Tarih Varlığı
Tarih varlığına yaklaşım birkaç farklı biçimde tezahür ediyor. Tarihi, filoloji ve arkeoloji üzerinden yaşanmış olayların birikimi, tasnifi ve dökümü olarak ele almak, günümüzde tarihçinin görevi olarak öngörülürken; yaşanan olayları esnasında kayda geçirme görevini geçmişte vakanüvisler (annualist) üstleniyordu. Yakın Çağ’la birlikte felsefe, sayılıp dökülen, tasnif edilen olgu ve olayların oluşturduğu ideal varlık alanında, genelgeçer, tümel–kavramsal olanı […]
Sosyolojide Yasacı Açıklamanın Serencamı
Sosyal Bilimlerde Yasacılık ve Pozitivizm Sosyoloji, modernlikle başlayan paradigmatik değişime özgü bir disiplin olarak ortaya çıktı. Avrupa’daki iki büyük devrimin toplumları sarsan sonuçları ve sorunlarının çözümü için adeta aşkın bir misyonla sahnede yer aldı. Bu süreçte neredeyse tüm sosyal bilimler; insan, varlık ve hayat üzerine modernlikle gelen epistemolojik ve ontolojik eksen değişimini meşrulaştırma işine koyuldu. […]
Yasanın Kaynağına Dâir İki Farklı Temellendirme Toplum Sözleşmesi yahut Ontolojik Ahit
I. “Biz neyiz/insan nedir?” sorusu, mantıken “Biz kimiz?” sorusundan önce gelir. Buna karşılık “İnsan kimdir?” sorusu, insan tarafından cevaplandırılabilirken; insanın “Ben neyim?” sorusunu cevaplamaya kalkması, kendi gölgesi üzerinden atlamasını denemeye benzetilmiştir.1 İnsanın ne olduğu, insan olmanın koşulları dışından bir bakışı, insanlık zemininin sınırları ötesine geçebilmeyi gerektirir. Diğer bir ifadeyle insan, “Ben neyim?” diye sorabilir fakat […]
Hukuk ile Ahlâkın Ayrılma Süreci
Günümüzde birbirinden keskin çizgilerle ayrı alanlar olarak telakki edilişini kanıksadığımız ve doğal karşıladığımız hukuk ile ahlâk ilişkisi, son birkaç yüzyıla kadar farklı bir şekilde mülahaza ediliyordu. İnsan eyleminin normatif açıdan değerlendirilmesinin iki veçhesini teşkil eden bu iki sahanın (esasen siyaseti de dahil edersek pratik felsefenin şubelerini teşkil eden üç sahanın) birbirinden ayrışması, modernitenin en belirgin […]
Gelenekten Modernizme/Feodaliteden Kapitalizme Yasanın Kaynağı Üzerine Tahliller
Siyasal İktidar ve Yasa Toplum, beraberinde yasayı; yasa ise iktidarı yani yasayı uygulayacak gücü gerektirir. Bu bağlamda siyasal iktidarın kurallara uyulmasını sağlayanlar ile kurallara uymak zorunda olanlar arasındaki güç ilişkisini ifade ettiği söylenebilir. Böylesi bir ilişki, en basitinden en karmaşığına, en ilkelinden en modernine tüm toplumlarda görülür. Denilebilir ki nerede bir toplum varsa, orada bir […]
Yasayı İnsânî Kılan Şey Nedir?
Bu yazıda “Yasayı insânî kılan şey nedir?” sorusuna cevap arayacağım. Bu amaçla önce klasik İslam düşüncesinde yasa kavrayışına dâir kısa bir özet sunacağım. Ardından insan iradesiyle meydana gelen varlık alanında yasadan söz etmenin imkân ve şartlarına dâir bir değerlendirme yapacağım. Sünnet, şeriat, nomos ve töre gibi anlam ve îmâ farklılıklarını içeren kelimelerle ifade edilen yasa […]
Mantık Yasaları Metafizikten Bağımsız mıdır?
Bilindiği gibi mantığı, aramızdaki anlaşmazlıkları çözmek, birbirimizi ikna etmek, belli söylenilenlerden belli sonuçların çıktığını göstermek üzere bu itibarla da bir araç (organon) olarak geliştiriyoruz. Bu anlaşmazlıklar arasında metafizikle yani varlıkla ilgili sorular, “Ne var ne yok?” sorusu gibi tartışma konuları da bulunuyor. Elimizde saf bir araç olsun ve bu araç her türlü tartışmayı karara bağlamakta […]
Bir “Epistemik Şiddet” Olarak Yasa
Bir masa düşünelim; üzerinde bir satranç tahtası ile taşları bulunsun. İki kişi de oyun oynamak için yerlerini alsın. Bir komutla oynamaya başladıklarını varsaydığımız masadaki iki ustanın hamleleri takip edildiğinde taşları belirli bir kurallılık içinde hareket ettirdikleri görülür. Bu kurallar, iki ustanın birlikte oynadıkları satranç oyunun tekil yasaları olarak adlandırılabilir. Şimdi temsilimizi biraz genişletelim ve beş […]
Yasa mı? Kimin İçin? Neyi Berkitir Yasa?
İsmet Özel’in Bir Yusuf Masalı’ındaki Sebeb–i telif şiirinde yer alan ve yazının başlığına taşıdığımız mısrasını şunlar takip eder: İster gözünü oğuştur, istersen tetiği çek İdam mangasındasın içinde yasa varsa Girmem, girmedim mangalara Yer etmedi adalet duygusu İçimde benim Çünkü ben Ömrümce adle boyun eğdim. Şiirin yüksek perdeden, tiz bir şekilde vurguladığı bir şey […]