Genetik, Epigenetik, Sinirbilim ve Özgür İrade: Belirlenim Sarmalını Delen Erke
Özgür irade, felsefenin kök sorunlarından biri olma özelliğini bir an olsun kaybetmemiştir. Zira insana, doğasına, davranışına, ahlâkına, meydana getirdiği toplumsallığa, kurduğu şehre, var ettiği devlete, inşa ettiği medeniyete ondan daha fazla kaynaklık eden kavramlar azdır. Lakin en dipteki insânî meselelerden olmasına rağmen üzerindeki belirsizlik bulutu da o denli kalındır hâlâ. Bilim de el atmışken son […]
John Stuart Mill ve Hürriyet Düşüncesi Üzerine
Belki de insanın doğasını keşfetmekle başladı her şey… Modern düşünce ekseninde insanın özneye ve bireye dönüşmesi, aşkın olanın içkin olanda temsili, yeni birey veya insanın varlığın merkezi haline gelmesi, özgürlük, irade, zorunluluk tartışmalarına başka açılımlar getirdi. Gittikçe Tanrı’dan, Kilise’den özgürleşen insanlar, devletin ve burjuvanın ve her ikisinin temellendirdiği bilim ve sanatın tutsağı olurken, Michelet’in Tanrı’dan […]
Görüntüde Özgürlük
Fotoğraf makineleri, gerçekliği, ileri bir sanayi toplumunun işleyişi açısından temel öneme sahip iki şekilde tanımlarlar: (kitleler için) bir seyirlik malzemesi olarak, (egemenler için) bir denetim aracı olarak. Görüntü üretimi, ayrıca bir egemen ideoloji sağlar. Toplumsal değişimin yerini görüntülerdeki değişim alır. Görüntülerle malları çoğul biçimde tüketme özgürlüğü özgürlüğün kendisiyle eşitlenir. Özgürce siyasal seçimin serbestçe ekonomik tüketimle […]
Neden Bağıntısı, Kuantum ve Özgürlük
Soruları peş peşe dizmek ile başlayabiliriz: Neden bağıntısı gerekli midir? Algı ve duyumlamanın belirli bir işlevi (ergon) yerine getirmesi için neden bağıntısı olmalı mıdır? Daha derinde yatan sorulara doğru da yol almak mümkün: Neden bağıntısı temelde doğrular (truths) veya önermeler (propositions) arasında bir “mantıksal ilişki (logical relations)” midir, yoksa şeyler (fiziksel cisimler) arasında “gerçek ilişki […]
Mukaddimât–ı Erbaa Geleneği
İslâm medeniyetinin zengin birikimi içerisinde teorik ahlâk meseleleri yalnız belirli bir türe münhasır olmanın uzağındadır. “Ahlâk” başlığını taşıyan ve amelî hikmetin (pratik felsefe) bir kısmı olan ilm–i ahlâk bu meseleleri yalnız belirli bir düşünce geleneği içerisinde ve muayyen bir bakış açısıyla inceler. Erdem ahlâkı geleneği içerisinde insan fiil ve amellerini felsefî açıdan inceleyen filozoflar ilâhî […]
Nebî Olmaksızın Özgürlük Tasavvur Edilebilir mi?
İçinde var olduğumuz kâinatta, arzulamayan, arzu etmeyen bir var–olanın özgürlüğünden söz edebilir miyiz? Arzu sahibi olmayan bir var–olan nedensellik zincirinin bir parçası olmanın ötesine geçebilir mi? Kanaatimizce böyle bir var–olan, kendisini belirleyen nedenleri, kendisinin nedeni olduğu başka var–olanlara aktaran bir kesişim noktası olarak tasavvur edilebilir ve bu itibarla “kendisinden” söz etmek dahi doğru olmayabilir. Lafın […]