“Bir şey hakkında yargıda bulunmak, o şeyin tasavvurunun bir uzantısıdır.” [الحكم على الشيء فرعٌ عن تصوّره] kuralı gereği, gayb hakkında herhangi bir yargıda bulunabilmek için mefhûmunun açık-seçik bir şekilde belirlenmesi gerekir ki, farklı misdâkları arasında herhangi bir karışıklığa mahal bırakılmasın. Bu yazı çerçevesinde gayb kavramını metafizik, bilinmeyen/bilinemez ve numen ile sınırsız ve sonsuz gibi diğer ilgili kavramlardan farklı misdâklara sahip kabul ediyoruz. Felsefe-bilim tarihindeki tartışmalara girmeden metafizikten, daha çok, gerçekliğin mekân-zamandaki cismânî temsillerinin oluşlarının ve davranışlarının cismânî olmayan yüzünü araştırmayı anlıyoruz. Bu yüz yani cismânî olmayan, ancak ve ancak cismânî olan üzerine etkisini dikkate alarak incelenebilir. Bu çerçevede cismânî kümenin bir üyesi de mahsûs uzayın dışında olmak kaydıyla gaybî bir şey olarak düşünülebilir. Bilinmeyen/bilinemez (unknown, mechûl) ise farklı bilimsel alanlarda kullanılmakla birlikte, özellikle İngilizce metinlerde gayb karşılığı istihdam edilir; ve daha çok bilgi açısından bir içeriğe sahiptir. Numen ise Kantçı felsefenin yaygınlaştırdığı bir ıstılahtır ve çoğunlukla herhangi bir nesnenin insan idrakine konu olmayan yani bâtınî yüzü şeklinde anlaşılır. Ancak, kanaatimizce numen, topyekûn insan idrâkinin dışı demektir; ve bu hâliyle en geniş anlamıyla dış-dünyaya karşılık gelir. Fenomen ise, numenden gelen hissî verilerin insan idrâkinin değişik işlemlerinden geçtikten sonra aldığı tasavvurdur. Bu tasavvur, insan idrakinin inşâî etkinliğinin numenden gelen verilerle içerik kazanmış bir temsili olarak görülebilir. Bu nedenle numeni, söz konusu kayıtları göz önünde bulundurmadan gaybın karşılığı kullanmak iltibaslara neden olabilir. Bu tanımlamalar çerçevesinde gayb, İslâm temeddünü açısından daha çok kelâmî, Batı kültürü açısından ise daha çok teolojik bir içeriğe delâlet eder.
