Bu yazıda bir kavram olarak adaletin, belirli türlerini de dikkate alarak bir çözümlemesini yapmayacağız. Felsefe-Bilim Tarihi bu çözümlemelerin ayrıntılarıyla doludur. Adaletin tanımı, kim ya da kimler tarafından vazedileceği, ölçütü yani neye göre sağlanacağı vb. konularda da binlerce tartışma mevcuttur. Adaleti, daha çok, şehrin ve ferdiyetin kurucu bir unsuru olarak, hakikat, sıdkıyet ve muhabbet (mahabbet) kavramlarıyla ilişkisi içinde ele alacak; ayrıca şehrin, adaletin nihaî amacı olan ferdiyetin tam tahakkuku için ne tür bir işleve sahip olması gerektiği üzerine duracağız.
Adalet, medîne anlamındaki şehrin ilkesidir; dolayısıyla her bir topluluğun, toplumun, siyasetin ve devletin. Şehir yani devlet ise her bir ferdin hem dünyevî hem de uhrevî mutluluğa (saadet) erişmek amacıyla sahip olduğu maddî ve manevî imkânları, kısaca kendini, tam gerçekleştirmesi (tam tahakkuk) için mekân-zaman koordinatlarında kurulan, kurulması gereken, bu açıdan da mukayyet bir sahnedir. Bu gerekçeyle, adalet, bu sahnede, şehrin ve ferdiyetin kuruluş ilkesi olarak da vazedilebilir. Elbette bu yazıda kullanılan ferd yalıtılmış bir var-olan değildir; tersine toplulukta edindiği ben (kişilik) ve toplumda kazandığı biz (kimlik) süreçlerinden geçerek kendini idrâk eden (kend’öz) bir yapıya delâlet eder. Şimdiye değin denilenler, “İnsan, doğası gereği medenîdir” cümlesiyle de özetlenebilir. Nasıl?
Teklif dergisinin önceki sayılarında dile getirilen düşünceler göz önünde bulundurularak, ayrıntılara girmeden, denilebilir ki, insan kâinatın bir uzantısı olarak tekevvun eder; ancak tabiatın ötesine uzanarak aklı ile temeddun eder; yani medîneyi yani şehri kurar. Ancak her insan, kişi, kevnî açıdan farklı imkânlara, dolayısıyla değişik kabiliyetlere sahiptir. Bu imkân ve kabiliyetler, sahnedeki şartlarla birleşince ortaya bir medenî eşitsizlik çıkar. Bu özellikleri hâiz kişinin kendini tam tahakkuk etmesi, yani gerçekleştirmesi nasıl mümkün olacaktır