Bir dindarlık hareketi olarak başlayan tasavvuf geleneğinin zaman içerisinde sistematik bir din ve dünya görüşünü de geliştirdiği görülür. Bu görüş çerçevesinde tasavvuf geleneği özgün bir varlık, bilgi ve değerler tasavvuru önerir. Bu bağlamda Tanrı-âlem ve insana dair kadim felsefî problemlere çözümler sunar. Tanrı’nın zatının tek ve mutlak gerçeklik olması ve âlemin ise bu gerçeklikten kaynaklanmakla beraber ontolojik açıdan bir tür hayal olarak görülmesi anlayışı bu varlık, bilgi ve değerler tasavvurunun dayandığı ana ilkedir. Sûfîler bu ilkeyi referans noktası olarak kabul edip bir yönü ile Hakk’ı diğer yönü ile ise insanı istinâdgâh kabul eden bir metafizik sistem inşa ettiler.
Sûfîler topluluğunun Şeyh-i Ekber’i unvanını bihakkın taşıma şerefini hâiz olan İbnü’l-Arabî, bize tasavvuf tarihi içerisinde bu metafizik inşanın kuşkusuz en kapsamlı ve kuşatıcı örneklerini sunan isimdir. Şeyh-i Ekber, sayıları sekiz yüze bâliğ irili-ufaklı çok sayıdaki eserini bu metafizik kavrayışı açıklamaya adamıştır. Bu eserler içerisinde onun tasavvufî müktesebâtının bir ansiklopedisi mâhiyetindeki el-Futûhâtu’l-Mekkiyye isimli şaheserini saymazsak bütün sisteminin özeti kabul edebileceğimiz Fusûsu’l-Hikem’in ayrı bir önemi vardır. Şeyh Fusûs’ta “cevâmiu’l-kelîm” anahtar-kavramı çerçevesinde bütün bir din ve dünya görüşünü özetlemiştir. Şeyh bu eserini “Fass” adını verdiği 27 ana bölüme ayırmıştır. Her bir Fass, şeyhin kelime diye nitelediği ilâhî hakikatlerden küllî bir hakikati ifade eden bir peygamberin ismiyle ilişkilidir ve onda açığa çıkan ilâhî hikmetleri konu alır. Peygamberler tarafından temsil edilen bütün bu ilâhî kelimeler ve hakikatler tasavvufî dünya görüşünün kurucu unsurlarında biri olan insan-ı kâmil kavramının mükemmel örneği cem edici kelimede (cevâmiu’l-kelîm) toplanır. Dolayısıyla cevâmiu’l-kelîm insanın en mükemmel varlık moduna işaret eden anahtar-kavramdır ve Fusûs’ta yer alan bütün meseleleri anlamak cevâmiu’l-kelîm kavramını anlamakla doğrudan ilişkilidir. Bu da kaçınılmaz olarak bizi İbnü’l-Arabî’nin insan anlayışını ve bu bağlamda ortaya koyduğu mistik antropolojisini anlamaya mecbur kılar.