Eski Türklerde Siyasetin Gelişimi

Ahmet Taşağıl

Ahmet Taşağıl



Eski Türklerde siyasetin durumunu kavrayabilmek için öncelikle bozkırlarda gelişen hayat tarzını anlamak gerekir. Otlak ve su kaynaklarına dayalı bir yaşam sürdüren Türk kökenli topluluklar, bunların paylaşımı ve korunması için kendi aralarında konsensus sağlıyorlar; böylece devlet örgütlenmesine giden yol açılıyordu. Kısacası kabilelerin kendi aralarındaki anlaşmaları, tüm bozkırları kaplayan devletlerin ilk nüvesini oluşturuyordu. Bozkır örgütlenme biçiminde aileden başlayarak, urug (küçük kabile), boy (bod, büyük kabile), bodun (halk, millet), nihayet en yüksek siyasal yapı il’e ulaşılıyordu. En üst düzey teşkilatlanmanın karşılığı il, devlet imparatorluk anlamlarına gelirdi. Ayrıca tarihî kaynaklarda Gök Türk döneminden itibaren devlet başkanlığı makamını temsil etmek için kağanlık ya da hakanlık kavramının kullanıldığını görürüz. Bunun yanında han unvanı da yaygın bir şekilde yer almıştır.  Siyaset ana hatlarıyla çizmeye çalıştığımız bu sosyal ve idarî yapının her aşamasında kendini hissettirmiştir. Özellikle danışma, istişare, kengeş, müzakere, toplantı gibi meclislerde (toylarda) siyasetin en yoğun bir şekilde yaşandığını ve uygulandığını söylemek mümkündür. Bu sosyal ve idari sistem Türklerin Müslüman olup Ön Asya’da devletler kurmalarına kadar devam etmiştir.

Bozkırların tarih sahnesine çıkardığı ilk büyük devlet Asya Hun İmparatorluğu’dur. Aynı coğrafyada kurulup kendi modelini Kuzey Çin’e taşıyan Tabgaçlar, orada önce kendi kültürleriyle yaşadılarsa da bir süre sonra asimile olarak Çinlileştiler. Yazıtlar dolayısıyla sosyal ve idarisi yapısını öğrenebildiğimiz Gök Türk Kağanlığı, Altaylar’dan doğuya ilerleyerek Ötüken merkezli yükseldi ve tam bir Türk modeli haline geldi. İki yüzyıl sonra onun devamı olan ve daha sonra yerleşik kültür hayatını seçen Uygur Kağanlığı ortaya çıktı.  Sonuçta Gök Türk Kağanlığı, sonrası için Büyük Selçuklu Devleti Türk siyasetinin İslam öncesi ve sonrasını anlamakta iyi bir modeldirler. Karahanlılar Gök Türklerin devamıdır. Gazneliler ise farklı sistem üzerinde kurulmuştur. Selçuklu sisteminin devamı ise beylikler ile diğer Selçuklu devletleridir.




Makalenin devamını okumak için Abone Olun