Tasavvuf ve Ticarî Hayat Tevekkül–Kesb Geriliminde Sûfînin Geçim Derdi
Tasavvufun teşekkül sürecini kapsayan ilk birkaç yüzyıl boyunca, ticaret ile ilişki biçimlerini ve benimsedikleri dünya görüşüne bunların hangi açılardan mutabık olduğunu tespit etmek, toplum hayatına katılan birer özne olmaları bakımından sûfîlerin karşılaştığı sorunlardan biri, belki de ilkiydi. Çünkü zühd tavrı, başlangıçta her bireyin kişisel tercihi olarak gün yüzüne çıkmış olsa bile yeni fetihler ve zenginleşmenin […]
İmam Muhammed’in Kitabu’l–Kesb Kitabı Bize Ne Söyler?
“Birinin mağduriyetine yol açarak kazanç elde etmek erdem değildir.” İmam Muhammed ve Kitâbu’l–Kesb Muhammed b. Hasan eş–Şeybânî (ö.189/805), Hanefî mezhebinin kurucu imamı Ebû Hanîfe’nin en yakın arkadaşlarından ve öğrencilerinden biridir. Ebû Hanife’nin fıkıh görüşleri, büyük ölçüde İmam Muhammed’in yazdığı kitaplar üzerinden sonrakilere ulaşmıştır. İmam Muhammed’in rivayetin güçlülük derecesine göre zâhirurrivâye veya nâdirurrivâye olarak nitelenen fıkıh […]
Roman Diliyle Kapitalist Sömürü
Giriş: Üretken Sermayenin Marifetleri Kapitalizm, insanlık tarihinin belki en üretken ama en eşitsiz toplum sistemidir. İnsanın temel (doğal) ihtiyaçlarının giderilmesine değil, Sermayenin temel (doğal olmayan) sınırsız birikim hedefine odaklıdır. Sermayenin sınırsız büyümesi için kârın, dolayısıyla üretim ve ticaretin kesintisiz bir devinim içinde olması gerekir. Özelde iktisat, genel olarak da tarih ve toplum bilimleri bu devinimin […]
Kapitalizm ve Bilim
İnsanlar, içinde yaşadıkları emperyalist–kapitalist düzen hakkında ne düşünürlerse düşünsünler iradelerinden bağımsız bir şekilde bu düzenin oluşturduğu yasalara ve toplumsal ilişkilere tâbidirler. “Tâbi olma durumu” çoğu zaman maddî unsurlarla sınırlı kalmaz; hem bireysel hem de kurumsal anlamda, bilgi, inanç ve ahlâk gibi düşünsel entiteleri de kapsar. Üretim tarzı ile düşünsel üst yapı arasındaki ilişki, elbette kapitalizm […]
Sanatın Metaya Dönüşümü ve Yabancı Sanat
İnsanın anlam dünyası içinde sanat etkinliğinin hacimli bir yer tuttuğunu varsayarak giriş yapabiliriz. Tarihsel ve toplumsal bir varlık olmasına rağmen, tarihselliğine oranla kısa bir ömre sahip insanın, içinde yaşadığı çağa özgü algı ve değer sistemlerinin, tüm çağlar ve dönemler için geçerli olmadığını bilmesine rağmen, bu durumu zihninde canlandırması, dahası kendi zamanının algısı dışında bir duyu […]
Utanç Kapitalizmi
Kapitalizmin yeniden üretiminde tüketimin artan önemi; kişisel alan, öznellik ve kimlik gibi meselelerin tartışmaya dâhil olduğu önemli bir değişim alanını işaret eder. Egemen ideolojinin ve manipülasyonların bireylerin özerkliğine ne derece etki ettiği ve kapitalizmin bunlar etrafında aşılamaz bir döngüsel süreç oluşturup oluşturmadığı meselesi temel sorudur. Bu sorun üzerine yapılan tartışmalara kültürün dikkate alındığı bir bağlamda […]
Kapitalizm ve Şizofreni Faşist Olmayan Bir Arzu Felsefesi, Etiği ve Politikasının İmkânı Olarak Anti–Oedipus
Deleuze ve Guattari’nin, Anti–Oedipus: Kapitalizm ve Şizofreni adlı çalışmalarının, gerek geleneksel, teorik ve pratik felsefelerden bir kopuşa veya özgürleşmeye işaret etmesi gerekse çağdaş dünyanın kapitalist yaşam pratiklerinin radikal bir eleştirisini sunması bakımından son derece devrimci bir arzu felsefesi, etiği veya politikası olarak okunması mümkündür. Zira Foucault’nun, söz konusu çalışmanın İngilizce baskısına yazmış olduğu önsözde de […]
Liberalizm ve Saklı Çocuğu Kapitalizm
Fernand Braudel çizgisindeki modern dünya sistemi teorisyeni Giovanni Arrighi, 2000’lerin başlarındaki bir yazısında, Werner Sombart’a atıfla iktisat biliminin tek konusunun kapitalizm olması gerektiğini ancak fiiliyatta öyle olmadığını söyler. İlaveten 20. yüzyılın başlarında kapitalizm kavramının daha fazla kullanıldığını fakat 2000’lerde Batı düşüncesi üzerine fikir yürüten sosyal bilimciler tarafından kapitalizmin ne soruşturulduğunu ne de kavramın sosyal bilimlerde […]
Teknik Dünyanın Yazgısı Kapitalizm
Çete çökertildikten sonra ortalıkta Şiirden faiz düşülsün diyen biri kalmayacak O zaman kimin haddiymiş görelim Kimlerin tavsiyesine uyup ontolojik bir tahlile Kapital kelimesini sokmamak —İsmet Özel, John Maynard Keynes’ten Nefretimin Yirmi Sebebi İçine doğduğumuz dünyanın ve zamanın doğasını düşünmeye yeltendiğimizde politik, tarihsel ve iktisadî yüküyle bizi karşılayan kavram, kapitalizmdir. Yaygın kullanıma dâhil olması […]
Kapitalizmin Sorunlarını Aşan Bir Şirket Tasarımı İmkânsız mı?
Kapitalizmin nefs–i emmârenin tüm gücünü arkasına aldığı ve kendisini vazgeçilmez olarak dayattığı bir çağda yaşıyoruz. Hemen herkes kapitalizmin nimetlerinden vazgeçmeden zararlarını bertaraf etmeni yolunu arıyor. Bu yollar, sosyalizm gibi yeni bir üretim biçimine geçmekten mevcut üretim biçimini toplumsal kaygılarla uyumlulaştırmaya uzanan geniş bir tayf içerisinde aranıyor. Henüz geçerli, mâkûl ve uygulanabilir bir yolun bulunabildiğini söylemek […]