Vesilecilik ve İnsan Özgürlüğü
Bektâşî sık sık “Her şey Allah’tan, her şey Allah’tan” diye mırıldanarak dolaşır dururmuş. Bektâşî yine böyle mırıldanarak dolaşmakta iken bir genç muziplik olsun diye sessizce yaklaşarak Bektâşî’nin ensesine okkalı bir şaplak atmış. Canı fena halde yanan Bektâşî’nin kızgınca dönüp kendisine ters ters baktığını görünce; “Ne öyle bakıyorsun baba erenler” demiş genç, “Hani her şey Allah’tandı?”, […]
Varoluşçu Özgürlük Fikrinin Eleştirisi
Kökleri 19. yüzyılda olmakla birlikte, bilhassa 20. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran varoluşçuluk, varlık karşısında oluşa, öz karşısında varoluşa, akıl ve düzen karşısında ise irrasyonel yönleriyle tebarüz eden yaşam ve hatta kaosa vurguyla ön plana çıkan bir düşünme ve eyleme pratiğine karşılık gelmektedir. Kierkegaard’ın, “Bilgi ile uğraşmaktan var olmayı unuttuk”, “Var olan birey kendine dönüşendir…” […]
Kend’öz’ün Geleceğe Yönelik Bir Eylemi Olarak Özgürlük
İnsanın özgürlük gibi kavramları kendine konu kılması kızgın bir demiri, sırf merak için eline alıp tutmasına benzer. Kızgın demiri kişi, ne kadar dayanıklı olursa olsun uzun bir süre elinde tutamazsa da bizatihi o an bir deneyim olarak önemlidir. Çünkü özgürlük gibi kavramlar, istidlâlî bir anlatı içinde açıklanmaya ve âşikâr kılınmaya çalışılsa da yine de bir […]
Keyif Bozucu Bir Özgürlük Yazısı
Özgür irade konusunu müzakere etmeye başladığımızda, kaçınılmaz bir şekilde onun varlığıyla ilgili bir soru gündeme gelir. Çünkü insan iradesini yönlendirme kabiliyetine sahip daha yukarı ya da aşağı etkenlerin varlığı söz konusu edildiğinde, insanın özgür iradesini ispat daima temel bir mesele haline dönüşür. İslam düşüncesi açısından bakıldığında, yaratan ve her şeyi bilen bir Tanrı’nın varlığı karşısında […]
İnsan Olmayı Hatırlamanın Estetiği: Özgürlük
I “Hafızayı beşer nisyan ile maluldür” derler. Bu söz, gerçek anlamına hafıza kavramı üzerine yapılacak tefekkürle kavuşur. Unutmak bir taraftan eksiklik iken diğer taraftan insan olmanın delilidir. Aynı şeyi hatırlamak içinde söyleyebiliriz. Platon’un düşüncesine başvurarak ifade edecek olursak, unutmak ve hatırlamak bir çeşit pharmakondur. İnsanı iyileştirir ama her iyileşmenin bedeli olduğunu düşünecek olursak aynı zamanda […]
Genetik, Epigenetik, Sinirbilim ve Özgür İrade: Belirlenim Sarmalını Delen Erke
Özgür irade, felsefenin kök sorunlarından biri olma özelliğini bir an olsun kaybetmemiştir. Zira insana, doğasına, davranışına, ahlâkına, meydana getirdiği toplumsallığa, kurduğu şehre, var ettiği devlete, inşa ettiği medeniyete ondan daha fazla kaynaklık eden kavramlar azdır. Lakin en dipteki insânî meselelerden olmasına rağmen üzerindeki belirsizlik bulutu da o denli kalındır hâlâ. Bilim de el atmışken son […]
Neden Bağıntısı, Kuantum ve Özgürlük
Soruları peş peşe dizmek ile başlayabiliriz: Neden bağıntısı gerekli midir? Algı ve duyumlamanın belirli bir işlevi (ergon) yerine getirmesi için neden bağıntısı olmalı mıdır? Daha derinde yatan sorulara doğru da yol almak mümkün: Neden bağıntısı temelde doğrular (truths) veya önermeler (propositions) arasında bir “mantıksal ilişki (logical relations)” midir, yoksa şeyler (fiziksel cisimler) arasında “gerçek ilişki […]
Mukaddimât–ı Erbaa Geleneği
İslâm medeniyetinin zengin birikimi içerisinde teorik ahlâk meseleleri yalnız belirli bir türe münhasır olmanın uzağındadır. “Ahlâk” başlığını taşıyan ve amelî hikmetin (pratik felsefe) bir kısmı olan ilm–i ahlâk bu meseleleri yalnız belirli bir düşünce geleneği içerisinde ve muayyen bir bakış açısıyla inceler. Erdem ahlâkı geleneği içerisinde insan fiil ve amellerini felsefî açıdan inceleyen filozoflar ilâhî […]
Nebî Olmaksızın Özgürlük Tasavvur Edilebilir mi?
İçinde var olduğumuz kâinatta, arzulamayan, arzu etmeyen bir var–olanın özgürlüğünden söz edebilir miyiz? Arzu sahibi olmayan bir var–olan nedensellik zincirinin bir parçası olmanın ötesine geçebilir mi? Kanaatimizce böyle bir var–olan, kendisini belirleyen nedenleri, kendisinin nedeni olduğu başka var–olanlara aktaran bir kesişim noktası olarak tasavvur edilebilir ve bu itibarla “kendisinden” söz etmek dahi doğru olmayabilir. Lafın […]